Zo zien we onder andere bij evaluaties van de aanpak COVID-19, maar ook in onze dagelijkse advisering dat het lastig blijkt te duiden waarom en waartoe veiligheidsregio’s bleven opgeschaald in GRIP 4. Immers, de voorzitter veiligheidsregio is op grond van de wet publieke gezondheid al uitsluitend bevoegd om op aanwijzen van de vakminister een infectieziekte van het type A te bestrijden. En wat is dan de taak van de operationeel leider, naast de arts infectieziektebestrijding c.q. de directeur Publieke gezondheid (DPG) bij de aanpak van COVID-19? Veel gehoord antwoord is het handhaven van de openbare orde en de openbare veiligheid. Uiteraard, er doen zich situaties voor in Nederland die, mogelijk gerelateerd aan COVID, leiden tot de aantasting van die vitale belangen. Maar zijn die risicovolle situaties van meer dan plaatselijke betekenis dat het proportioneel en subsidiair is dat het gezag daartoe bij de voorzitter veiligheidsregio moest liggen, en niet bij de burgemeesters?
Schurende ketens
De juridische complexiteit bij de aanpak van veiligheidsproblematiek kent ook andere verschijningsvormen. Vorige week organiseerde het Instituut Fysieke Veiligheid het webinar Lessen uit crises en minicrises 2019. Terug te kijken via deze link.
Onder andere aan het woord, was de Hoofdingenieur Directeur (HID) van Rijkswaterstaat - een Rijksheer namens de minister van IenW, die haar rol ten tijde van incidenten op zee, duidde als “de burgemeester op zee”. Op zijn minst een opvallende uitspraak. Want wie is er nu eigenlijk toe bevoegd en verplicht om te handelen op zee? Zonder het in dit blog al te complex te maken, is het in ieder geval van belang waar op zee de (gevolgen van de) incidentbestrijding plaatsvindt. Krachtens de wet Bestrijding maritieme ongevallen (zie deze link) heeft het gezag van de minister van IenW op zee voorrang boven het gezag van de burgemeester of voorzitter veiligheidsregio krachtens de Gemeentewet en Wet veiligheidsregio’s. Tenminste, vanaf 1 kilometer vanaf de kust, tot verder op zee. Daarnaast is het van belang te weten om welk incidenttype het gaat. Ook een partij als de Kustwacht heeft in specifieke gevallen het gezag. Niet uitsluitend de HID van Rijkswaterstaat dus.
Ingewikkeld wordt het wanneer bevoegdheden en verplichtingen door elkaar gaan lopen en er mogelijk sprake is van gedeeld gezag. Denk bijvoorbeeld aan het handhaven van de nationale rechtsorde, waaronder ook de openbare orde valt, waarop ‘de driehoek’ doorgaans optreedt. De officier van justitie en de burgemeester zijn de gezagsdragers in die driehoek. De (plaatselijke) chef politie is beheersbevoegd.
Wanneer gebeurtenissen zowel de nationale rechtsorde als de openbare veiligheid raken, is de driehoek dan nog steeds de juiste bestuurlijke tafel? Of moet de uitoefening van gezag dan wellicht door een gemeentelijk of regionaal beleidsteam plaatsvinden, waarbinnen ook de andere bij het incident betrokken gezagsdragers zitting hebben?
Terug naar COVID-19. Onlangs verkondigde het veiligheidsberaad dat er geen landelijk verbod op carbidschieten zal komen. De vraag is natuurlijk ten eerste of het veiligheidsberaad daar überhaupt over gaat. Immers, ontheffing wordt geregeld in de APV. Wat zoveel betekent als dat het lokale gezag de ruimte heeft om eigen beslissingen te nemen. Maar wie gaat daar nu over? Is dat de burgemeester? Of toch de voorzitter veiligheidsregio?
Is het risico op het carbidschieten van meer dan plaatselijke betekenis? En heeft het wel een relatie met de maatregelen rondom COVID-19? Immers, vindt het carbidschieten binnen de huidige regels in groepjes van 4 of kleiner - op tenminste 1,5 meter afstand van elkaar, plaats, wat is dan het risico?
Om even in te zoomen op lokaal niveau heeft alleen een burgemeester al tal van eigen bevoegdheden, denk hierbij aan het sluiten van een woning waar hennepteelt heeft plaatsgevonden tot het het gezag over de bestrijding bij aantasting van de openbare orde en de openbare veiligheid. Het is voorstelbaar dat naast de regionale en landelijke bevoegdheden het soms lastig is de juiste bevoegdheden en bestuurlijke maatregelen bij de juiste gebeurtenis te zoeken. Ook wij merken dat vaker de vraag speelt wie wanneer welke bevoegdheden in mag zetten, om zowel bestuurlijk als juridisch juist te handelen in bepaalde situaties. Om duidelijkheid te scheppen en overzicht te bieden in deze wirwar van bevoegdheden hebben wij een applicatie beschikbaar die inzicht biedt in de wettelijke bevoegdheden van een burgemeester. Door middel van gemakkelijk te volgen processtappen weten een burgemeester en zijn adviseurs snel onder welke voorwaarden bevoegdheden ingezet kunnen worden en op welke manier juridisch juist gehandeld wordt. Op deze manier komt een besluit gemakkelijk, snel en correct tot stand.
Steeds vaker ontstaat de aanzet tot openbare orde verstoringen online. Met de facebookrellen in Haren maakte Nederland voor het eerst op grote schaal kennis met dit fenomeen. In het boek “Niet bevoegd, wel verantwoordelijk” geven de auteurs Willem Bantema, Saskia Westers en Solke Munneke inzicht in de handhavingsmogelijkheden bij online aangejaagde ordeverstoringen. “Uit eerder onderzoek is gebleken dat burgemeesters geen bevoegdheden hebben om preventief online in te grijpen. Toch blijkt dat zij anno 2020 vaak wel bestuurlijk verantwoordelijk worden gehouden voor de gevolgen daarvan voor de openbare orde.”
Situaties waarbij meerdere gezagsdragers vanuit verschillende perspectieven tegelijkertijd op verschillende onderdelen verplicht en bevoegd zijn, duiden wij als “schurende ketens”. Wie is nu eigenlijk bevoegd en verplicht om wat te doen? De Nederlandse wetgeving moet uitsluitsel bieden. En aan de hand van de bestuurlijke netwerkkaarten is het kluwen redelijk toegankelijk gemaakt. Toch blijkt het telkenmale een opgave om de juiste persoon met de juiste bevoegdheden aan tafel te krijgen.
Iets fundamenteels valt ons op. We vergeten allemaal eerst scherp te maken: wat is er precies aan de hand? Zonder het inzichtelijk maken van de context is het onmogelijk om een antwoord te geven op die ene vraag: waartoe bent u bevoegd en waar schuurt het?