Op 22 november 2023 wordt er in Nederland gestemd voor de Tweede Kamer. Stel je nu eens voor dat er die dag, in de gemeente waar je werkt, het onderstaande bericht op sociale media wordt verspreid.

In het scenario zoals hierboven spreken we over desinformatie: het “doelbewust, veelal heimelijk, verspreiden van misleidende informatie, met het doel om het publieke debat, democratische processen, de open economie of nationale veiligheid te schaden of te verstoren” (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2022). Volgens het Ministerie van Justitie en Veiligheid kan desinformatie gebruikt worden om de verkiezingen als democratisch proces te verstoren. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar kwam het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties met een handreiking over desinformatie om gemeenten, provincies, waterschappen en andere overheidsorganisaties te informeren over hoe hiermee om te gaan. Ook voor de Tweede Kamerverkiezingen 2023 wordt aandacht gevraagd voor dit onderwerp. De ‘Handreiking omgaan met desinformatie' geeft ambtenaren en bestuurders juridische en praktische tips om de impact van desinformatie te verminderen. Waarbij ingegaan wordt op hoe je als gemeente kan reageren op het bericht met desinformatie maar ook hoe je je als gemeente hierop kan voorbereiden (Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 2022).

Naast desinformatie is ook digitale veiligheid een aandachtsgebied als het gaat om een veilige en ongestoorde verkiezing (Ministerie van Justitie en Veiligheid, 2023). Bij de procesinrichting en (digitale) beveiliging van het verkiezingsproces hebben de Chief Information Security Officers (CISO) van de gemeenten een belangrijke rol. De Informatiebeveiligingsdienst heeft een factsheet ‘Adviezen in verband met de Tweede Kamer verkiezingen 2023’ gepubliceerd waarbij de mogelijke digitale risico’s worden benoemd en wordt ingegaan op onderwerpen die voor de CISO interessant kunnen zijn in de voorbereiding op de verkiezingen (Informatiebeveiligingsdienst, 2023). 

Verder kan het verkiezingsproces ook op meer traditionele manieren worden verstoord. Denk daarbij aan een brand in een van de stemlokalen, zoals dat in 2019 op een stembureau in Alkmaar is gebeurd (De Telegraaf, 2019). Of kiezers die de openbare orde verstoren in of rond het stemlokaal. In 2018 is het stembureau in Heerhugowaard gesloten, doordat een groep jongeren zoveel overlast veroorzaakte waardoor dit een onveilige situatie vormde voor de medewerkers van het stemlokaal (Van Mersbergen, 2018).

Om ervoor te zorgen dat jouw gemeente bekend is met de informatie uit de handreiking en factsheet en om voorbereid te zijn op mogelijke risico’s tijdens de Tweede Kamerverkiezing van 22 november 2023 is het goed om als adviseur Openbare Orde en Veiligheid aan te haken bij de voorbereidingen. Dit kan al vrij simpel, bijvoorbeeld door samen met de projectleider / coördinator van de verkiezingen laagdrempelig een aantal scenario’s door te nemen of door contact te leggen met de CISO van de gemeente. Zijn de interne en externe partners, zoals de politie, alert op signalen en is iedereen zich voldoende bewust van de rollen en verantwoordelijkheden? 

Bronnenlijst

Wil je meer weten over de bronnen die ik gebruikt heb bij het opstellen van dit artikel? Je vindt ze hier:

De Telegraaf. (2019, 20 maart). Stembureau Alkmaar dicht wegens brand.
https://www.telegraaf.nl/nieuws/3319871/stembureau-alkmaar-dicht-wegens-brand

Informatiebeveiligingsdienst. (2023, 9 oktober). Factsheet Adviezen aan CISO’s in verband met de Tweede Kamer verkiezingen 2023 - Informatiebeveiligingsdienst. https://www.informatiebeveiligingsdienst.nl/product/factsheet-adviezen-aan-cisos-in-verband-met-de-tweede-kamer-verkiezingen-2023/

Leeraanbod Maatschappelijke Stabiliteit. (2022). Handreiking Omgaan met desinformatie | Leeraanbod maatschappelijke stabiliteit. Leeraanbod maatschappelijke stabiliteit. Geraadpleegd op 25 oktober 2023, van https://maatschappelijkestabiliteit.nl/bronnen/handreiking_omgaan_met_desinformatie?q=verkiezing

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2022, 14 oktober). Handreiking Omgaan met desinformatie. Publicatie | Rijksoverheid.nl. https://www.rijksoverheid.nl/documenten/publicaties/2022/02/09/handreiking-omgaan-met-desinformatie

Ministerie van Justitie en Veiligheid. (2023, augustus 3). Verkiezingen. Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. https://www.nctv.nl/onderwerpen/verkiezingen

NOS. (2018, 19 oktober). Facebook accepteert advertenties met nepnieuws voor verkiezingsdag. NOS. https://nos.nl/artikel/2255452-facebook-accepteert-advertenties-met-nepnieuws-voor-verkiezingsdag

Van Mersbergen, S. (2018, 21 maart). DPG Media Privacy Gate.
https://www.ad.nl/binnenland/stembureau-heerhugowaard-sluit-na-overlast-dronken-jongeren~afa7e8b3/